Ücretsiz İzin Uygulamaları

İşverenin Yönetim Hakkının Sınırları: Ücretsiz İzin Uygulamalarının Eşitlik İlkesine Aykırılığı ve Haklı Fesih Sonucu Doğurması

İşverenin yönetim hakkı, işyerinin düzenlenmesi, personelin sevk ve idaresi ile iş organizasyonunun belirlenmesi gibi alanlarda işverene tanınmış meşru bir yetkidir. Ancak bu yetki sınırsız değildir. Yönetim hakkının kullanımında, başta Anayasa olmak üzere iş hukukunun temel ilkeleri gözetilmeli; dürüstlük kuralı, eşitlik ilkesi, ölçülülük ve çalışan hakları ihlal edilmemelidir. Aksi takdirde, işverenin hukuken tanınan yetkileri kötüye kullanması, işçiye haklı fesih imkânı doğurur.

1. Yönetim Hakkının Genel Çerçevesi

İşverenin yönetim hakkı, sözleşme, yasa ve işyeri uygulamaları ile belirlenir. Bu hakkın kapsamında kalan değişiklikler işçiye bildirilmek koşuluyla uygulanabilir; ancak işverenin bu yetkisi işçiyi mağdur edecek şekilde, özellikle de sistematik eşitsizlik yaratacak şekilde kullanılamaz.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin bu konuda yerleşik hale gelen görüşü dikkat çekicidir:

“İşverenin yönetim hakkı… dar yorumlanmalı ve bu hakkın kullanımında dürüstlük kuralına uyulmalıdır. Keyfilik denetimine tabidir.”
— Yarg. 9. HD., 2019/1593 E., 2019/5293 K.

2. Ücretsiz İzin Yetkisi ve Eşitlik İlkesine Aykırılık

Ücretsiz izin, temel olarak tarafların rızasına dayalı bir uygulamadır. Ancak, pandemi döneminde 7244 sayılı Kanun’la işverene tek taraflı ücretsiz izne gönderme hakkı tanınmıştır. Bu düzenleme olağanüstü bir döneme özgü olsa da uygulamada eşitlik ilkesinin ihlali, bazı çalışanların uzun süreli mağduriyetiyle sonuçlanmıştır.

Örneğin, Gaziantep 4. İş Mahkemesi’nin verdiği bir kararda, aynı işyerinde benzer pozisyonda çalışanlar arasında yalnızca bir çalışanın uzun süreli ücretsiz izne gönderildiği tespit edilmiş ve şu değerlendirme yapılmıştır:

“İşçinin kendi talebi olmaksızın işverenin tek taraflı iradesi ile ücretsiz izne gönderildiği dönemin kıdeme esas süreden düşürülmesine yasa ve hakkaniyet cevaz vermemektedir.”
— Gaziantep 4. İş Mahkemesi, 2021/243 E., 2023/131 K.

Bu tür bir uygulama, yalnızca işçiyi ekonomik olarak değil, psikolojik olarak da yıpratmakta ve çoğu zaman “istifaya zorlama” aracı olarak kullanılmaktadır.

İstinaf mahkemesi bu kararı onaylamış ve iş akdinin haklı nedenle feshedildiğini tespit etmiştir:

“İşverence istifaya zorlandığı ve eşitlik ilkesine aykırı davranıldığı dosya kapsamında sabittir.”
— Gaziantep BAM 8. HD., 2024/993 E., 2025/632 K.

3. İşverenin İşçiyi Görevlendirme Yetkisinin Sınırları

İş sözleşmelerinde sıklıkla karşılaşılan “işverenin işçiyi başka bir yerde görevlendirme yetkisi saklıdır” şeklindeki hükümler, doğrudan ve sınırsız bir yetki vermez. Bu tür kayıtlar, hem içerik denetimine hem de kullanım denetimine tabidir.

İçerik denetimi; sözleşme hükmünün işçiye dayatılıp dayatılmadığına, genel ahlaka ve hakkaniyete uygunluğuna bakar.
Kullanım denetimi ise işverenin bu yetkiyi dürüstlük kuralına uygun kullanıp kullanmadığını değerlendirir.

Yargıtay’ın görüşü bu yöndedir:

“Nakil yetkisinin kötüye kullanıldığı ileri sürüldüğünde… işyeri yönetmeliği ve sözleşmesinde yer alan yetki sınırlandırılmış olup, bu sınırlar aşılmışsa fesih geçersizdir.”
— Yarg. 9. HD., 2018/5051 E., 2019/117 K.

Örneğin, işçinin ailevi nedenlerle bulunduğu şehirden başka bir şehre, üç gün içinde göreve başlaması koşuluyla gönderilmesi, açıkça keyfi bir kullanım olup, aile birliğini bozacak ölçüde ağır sonuçlar doğurabilir. Bu durum hakkaniyet denetimini de aşar.

4. İşverenin Yönetim Yetkisini Kötüye Kullanması Hallerinde İşçi İçin Haklı Fesih Hakkının Doğması

İşçi, işverenin yönetim hakkını kötüye kullandığını, eşit davranmadığını ve kendisine karşı sistematik baskı uyguladığını kanıtladığı takdirde, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir.

Yargıtay içtihadına göre:      

“İşverenin işçiye tanınan hakları keyfi biçimde kısıtlaması, eşit davranma borcunu ihlal etmesi ve çalışma koşullarında esaslı değişiklik yaratması, haklı fesih sebebidir.”
— Yarg. 9. HD., 2006/835 E., 2006/2400 K.

Gaziantep 4. İş Mahkemesi’nin somut kararı da bu yönde olmuş; ücretsiz izin uygulamasının süresi, keyfi yer değişikliği ve diğer eşitsizlik unsurlarının birlikte değerlendirilmesiyle fesih haklı bulunmuştur.

5. Sonuç ve Değerlendirme

İşverenin yönetim hakkı, sınırsız bir yetki değildir. Ücretsiz izin uygulamaları ve yer değişikliği kararları, dürüstlük kuralına, eşitlik ilkesine ve hakkaniyete aykırı şekilde kullanıldığında, bu durum işçi açısından haklı fesih hakkı doğurur.

Yargı kararları, özellikle pandemi sonrasında bu tür uygulamaların sınırlarını daha da belirginleştirmiştir. Artık mahkemeler, işverenin takdir yetkisini yönetim hakkı perdesi altında keyfi kullanmasına izin vermemekte, eşitlik ve ölçülülük denetimini öne çıkarmaktadır.

Hem çalışanlar hem de işverenler için bu sınırların farkında olmak, hak kayıplarını ve gereksiz yargılamaları önlemenin ilk adımıdır.